معده یک کیسه عضلانی است و از قسمت های حجیم لوله گوارش و بخش گشاد شده آن است. لوله گوارش لوله ای توخالی با قطری متغیر است که ویژگی های ساختمانی مشترکی در سراسر لوله دارد و در قسمت های مختلف این لوله ساختمان آن بر حسب کارکرد آن کمی متغیر است. به طورکلی از نظر ساختمانی لوله گوارش از چهار لایه تشکیل شده است که از داخل به خارج عبارتند از: مخاط، زیر مخاط، لایه عضلانی، سروز.

  معده از یک طرف با مری و از طرف دیگر با دوازدهه (قسمت ابتدایی روده باریک) ارتباط دارد. معده در جنین در انتهای هفته چهارم بارداری شروع به تشکیل شدن می کند.

معده محلی برای ذخیره مواد غذایی، هضم و جذب جزیی آن است.

معده به طور مایل در قسمت بالا و چپ حفره شکمی قرار گرفته است. سطح قدامی فوقانی معده به جلو و بالا متمایل است و سطح خلفی تحتانی معده به عقب و پایین متمایل است. شکل معده به پر یا خالی بودن آن و وضعیت احشایی بستگی دارد که آن را احاطه کرده اند. وقتی معده خالی است عمودی قرار گرفته و شبیه به حرف j است و در اشخاص چاق عرضی قرار می گیرد. شکل معده را می توان پس از بلع نمک باریم از طریق رادیوگرافی مورد بررسی قرار داد.

معده اندامی است که قابلیت اتساع (گشاد شدن) زیادی دارد. طول آن در حدود 5/22 سانتی متر و ظرفیت آن در ابتدای تولد 30 میلی لیتر، در ابتدای بلوغ یک لیتر و در سنین بالاتر از بلوغ 5/1 تا دو لیتر است.

معده دو مجرا دارد که عبارتند از:

1-مجرای کاردیا که به انتهای تحتانی مری متصل است. قطر این سوراخ به وسیله یک دریچه تنظیم می شود. این دریچه یک طرفه بوده و در حالات عادی اجازه برگشت مواد غذایی را از معده به مری نمی دهد. مجرای کاردیا در مجاورت مهره یازدهم سینه ای قرار دارد.

2-مجرای پیلوریک که به داخل دوازدهه باز می شود.

قسمت های مختلف معده

1-فوندوس معده: بالاترین قسمت معده است که گنبدی شکل و محدب است. معمولاً داخل فوندوس معده گاز جمع می شود و در رادیوگرافی معده وجود گاز در این قسمت به وضوح دیده می شود.

2-تنه معده: این قسمت از معده می تواند افزایش حجم دهد.

3-غار معده یا آنتروپیلوریک: غار معده در فاصله بین تنه معده و مجرای پیلوریک قرار دارد. این قسمت دارای غده هایی است که غنی از سلول های ترشح کننده موکوس است.

4-مجرای پیلوریک: این مجرا حدود 5/2 سانتی متر طول دارد و به روده باریک ختم می شود. این مجرا در انتها لوله ای و باریک می شود و با اتصال به دریچه پیلوریک پایان می یابد. دریچه پیلوریک بین معده و دوازدهه قرار دارد.

معده از نظر عروق خونی بسیار غنی است و از شریان های مختلف تغذیه می شود. عروق و اعصاب معده در ضخامت صفاقی که سطح خلفی معده را پوشانده است، منشعب می شوند.

عناصری که با سطح خلفی معده مجاورت دارند، بستر معده را ایجاد می کنند. این عناصر به وسیله حفره صفاقی کوچک (پورسا امنتالیس) مجاور معده قرار می گیرند.

عناصری که بستر معده را می سازند عبارتند از:

1-دیافراگم

2-غدد فوق کلیوی چپ

3-کلیه چپ

4-شریان طحالی

5-لوزالمعده

6-مزوکولون عرضی (یک چنین صفاقی وسیع و پهن است که کولون عرضی (درازترین قسمت روده بزرگ) را به خلف شکم متصل می کند.

7-جسم کولیک چپ (قسمتی از روده بزرگ در پشت معده)

اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک به معده عصب می دهند. اعصاب پاراسمپاتیک در معده نقش حرکتی و ترشحی دارند و تحریک آنها موجب افزایش حرکت و افزایش ترشحات معده می شود. همچنین موجب می شوند که دریچه ها به حالت استراحت در بیایند. اعصاب سمپاتیک معده سه نقش عمده دارند:

1-تنگ کننده عروق

2-نقش حرکتی و فعال کننده برای دریچه (اسفنگتر) پیلور، تحریک این اعصاب موجب بسته شدن دریچه می شود. ولی تحریک آنها موجب شل شدن عضلات می شود.

3-اعصاب سمپاتیک راه عصبی برای انتقال حس درد هستند.

معده چه کارهایی انجام می دهد؟

معده مانند روده کوچک یک اندام مختلط درون ریز و برون ریز است که غذا را هضم و هورمون هایی را ترشح می کند. معده بخش گشاد شده ای از لوله گوارش است که وظایف اصلی آن عبارتند از:

ادامه هضم کربوهیدرات ها (که در دهان شروع شده است)، افزودن مایع اسیدی به غذای هضم شده و تبدیل آن به وسیله فعالیت عضلانی خود به یک ماده چسبناک به نام کیموس و پیشبرد هضم اولیه پروتئین ها توسط آنزیمی به نام "پپسین". معده همچنین آنزیمی به نام لیپاز معدی تولید می کند که به کمک لیپاز زبانی تری گلیسیریدها را هضم می کند.

مخاط و زیر مخاط معده در حال استراحت به صورت تاخوردگی های طولی که چین نام دارند هستند. در هنگام پرشدن معده به وسیله غذا این چین ها باز و مسطح می شوند.

منبع: درسنامه گوارش- فصول آناتومی و بافت شناسی و جنین شناسی دانشکده علوم پزشکی دانشگاه شهید بهشتی- دکتر محسن نوروزیان، دکتر داود ساعدی، دکتر فرهاد گرجی.